„Không chỉ là trung tâm kinh tế, văn hoá, giao thương lớn nhất nước, Sài Gòn còn là nơi khai sinh và phát triển một thể chế chính trị chưa từng có trước đó trong lịch sử dân tộc: Ý Thức Hệ Cộng Hoà Việt Nam.“
Lý Thanh Liêm
![]("https://viet-europe.org/wp-content/uploads/2025/10/152.jpg")
Trong dòng chảy lịch sử hiện đại Việt Nam, Sài Gòn giữ một vị trí đặc biệt. Không chỉ là trung tâm kinh tế, văn hoá, giao thương lớn nhất nước, Sài Gòn còn là nơi khai sinh và phát triển một thể chế chính trị chưa từng có trước đó trong lịch sử dân tộc: Ý Thức Hệ Cộng Hoà Việt Nam.
Chính tại thành phố này, từ giữa thế kỷ XX, các ý tưởng về dân chủ, pháp quyền, và nhà nước cộng hoà đã được thể chế hoá thành Hiến pháp, tổ chức bộ máy, và vận hành xã hội. Việc nghiên cứu và nhắc lại vai trò của Sài Gòn không chỉ là để ghi nhớ lịch sử, mà còn để hiểu rõ hơn về sự đa dạng của các con đường chính trị mà dân tộc ta từng chọn và đi qua.
I. Bối cảnh lịch sử dẫn đến sự ra đời của nền Cộng Hoà
Sau Thế chiến II, Việt Nam thoát khỏi ách đô hộ của thực dân Pháp, nhưng đồng thời rơi vào cuộc tranh chấp ý thức hệ trong Chiến tranh Lạnh. ( Thế giới tự do và Cộng sản Quốc tế)
– Hiệp định Genève (20/7/1954): đất nước bị chia đôi ở vĩ tuyến 17. Miền Bắc với Ý thức hệ Cộng sản xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa, Miền Nam cần một Ý Thức Hệ Cộng Hoà (Quyền lực trao về cho Toàn dân: qua phổ thông đầu phiếu một chính phủ dân cử) thành lập chính quyền độc lập để chống lại chủ nghĩa Cộng sản.
– Trong bối cảnh ấy, Sài Gòn được chọn làm thủ đô miền Nam, trở thành trung tâm chính trị, quân sự, và hành chính. Tại đây, một bước ngoặt quan trọng đã diễn ra: chấm dứt vai trò quân chủ của Quốc trưởng Bảo Đại và thành lập nền Cộng Hoà Việt Nam.
II. Sài Gòn – Chiếc nôi của Ý Thức Hệ Cộng Hoà Việt Nam
- Trưng cầu dân ý (23/10/1955)
– Tại Sài Gòn và khắp miền Nam, cuộc trưng cầu dân ý được tổ chức để quyết định số phận Quốc dân cả nước. Dân chủ, Tự do hay Quân chủ nô lệ.
– Kết quả công bố: đa số cử tri bỏ phiếu truất phế Bảo Đại, mở đường cho việc thành lập chính thể Cộng Hoà.
2. Tuyên bố thành lập Việt Nam Cộng Hòa (26/10/1955)
– Từ Dinh Độc Lập, Thủ tướng Ngô Đình Diệm tuyên bố thành lập Việt Nam Cộng Hòa, trở thành Tổng thống đầu tiên.
– Quốc kỳ và quốc ca được xác định, đánh dấu sự ra đời của một quốc gia cộng hoà độc lập.
3. Ban hành Hiến pháp 1956 (26/10/1956)
– Hiến pháp đầu tiên xác lập mô hình cộng hoà: tam quyền phân lập với Tổng thống, Quốc hội và Tư pháp độc lập.
4. Sài Gòn – Thủ đô chính trị và xã hội
– Quốc hội Lập hiến, Dinh Độc Lập, các bộ, các tòa án đều đặt tại đây.
– Báo chí, đảng phái, phong trào xã hội phát triển sôi động. Khởi đầu Xã hội Dân sự.
5. Đệ Nhị Cộng Hòa (1967–1975)
– Hiến pháp 1967 ban hành tại Sài Gòn, mở ra giai đoạn Đệ Nhị Cộng Hoà với Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu.
– Sài Gòn tiếp tục là trung tâm chính trị của miền Nam.
III. Ý nghĩa của Sài Gòn trong lịch sử Cộng Hoà Việt Nam
Biểu tượng chuyển đổi chế độ: từ quân chủ sang cộng hoà, phù hợp với xu thế dân chủ toàn cầu.
2. Trung tâm lập hiến – lập pháp: nơi soạn thảo và công bố Hiến pháp 1956, 1967.
3. Không gian dân chủ và tự do: đời sống báo chí, phong trào chính trị sôi động.
4. Di sản để lại: tinh thần pháp quyền, ý thức dân chủ vẫn có ảnh hưởng đến tư duy chính trị Việt Nam sau này.
Nhìn lại lịch sử, có thể khẳng định: Sài Gòn chính là nơi sinh ra Ý thức hệ Cộng Hoà Việt Nam. Từ trưng cầu dân ý 1955, đến Hiến pháp 1956 và 1967, dẫn đường cho Sài Gòn trở nên cái nôi chính trị – pháp lý của một thể chế cộng hòa trên đất Việt Nam. Có thể ví như một Philadelphia, Hoa Kỳ – Nơi bắt đầu Ý thức hệ Cộng Hoà chấm dứt chế độ nô lệ của Quân chủ thực dân Anh.
Vai trò ấy không chỉ mang ý nghĩa với miền Nam, mà còn đánh dấu bước ngoặt lịch sử toàn dân tộc: từ quân chủ sang cộng hoà dân chủ. Khi nhắc lại, chúng ta không chỉ hồi tưởng, mà còn trân trọng di sản tinh thần của Sài Gòn – thành phố từng là thủ đô của một nền cộng hoà, từng mang hoài bão dân chủ và pháp quyền cho dân tộc Việt Nam.
Lý Thanh Liêm (PTQDĐT Sài Gòn)
Tài liệu tham khảo:
- Hiến pháp Việt Nam Cộng Hòa, 1956, Sài Gòn.
2. Hiến pháp Việt Nam Cộng Hòa, 1967, Sài Gòn.
3. Quốc hội Lập hiến Việt Nam Cộng Hòa (1955–1956), Biên bản và Tư liệu, Sài Gòn.
4. Bộ Thông Tin VNCH (1955–1975), các ấn phẩm chính thức và niên giám.
5. Nguyễn Văn Trung, 1963. ‘Chính trị học nhập môn’, Sài Gòn.
6. Nguyễn Tiến Hưng & Jerrold Schecter, 1979. ‘The Palace File’. Harper & Row.
7. Tạp chí Bách Khoa, Sài Gòn (1957–1975).
8. Nhật báo Tự Do, Chính Luận, Trình Bày (1955–1975), Sài Gòn.