Cù Tuấn dịch từ Financial Times.
Nghiên cứu Lịch Sử
“Hãy cho tôi biết điều này kết thúc như thế nào?” là một trong những câu mà mọi người thường nói trong phim – và đôi khi cả trong đời thực. Đó là câu hỏi quan trọng về cuộc chiến ở Ukraina – nhưng nó là một câu hỏi đôi khi bị che khuất bởi sự kịch tính và kinh hoàng của các sự kiện diễn ra hàng ngày.
Ngay trước khi chiến tranh bùng nổ, hầu hết các chuyên gia quân sự đều tin vào một chiến thắng nhanh chóng của quân đội Nga. Điều đó hóa ra là sai lầm – và sẽ có nhiều điều bất ngờ hơn đang chờ đợi. Vì vậy, tất cả các dự đoán phải được thực hiện với sự khiêm tốn.
Điều đó cho thấy, có ba kịch bản cho Ukraina hiện có vẻ khả dĩ nhất. Điều đầu tiên – vừa bi thảm nhất vừa có thể xảy ra nhất – là cuộc chiến này tiếp tục kéo dài nhiều tháng. Khả năng thứ hai – có thể là 30% – là có một dàn xếp hòa bình. Kịch bản thứ ba – có lẽ là 10% – là có một số loại biến động chính trị ở Nga, liên quan đến việc lật đổ Tổng thống Vladimir Putin và một cách tiếp cận mới đối với Ukraina.
Kịch bản chiến tranh lâu dài giả định rằng cả Nga và Ukraina hiện đều không có khả năng đạt được chiến thắng toàn diện và cả hai đều không sẵn sàng để chấp nhận thất bại. Putin đang chiến đấu để cứu lấy sinh mạng chính trị của mình và người Ukraina đang chiến đấu để cứu đất nước của họ.
Sau gần một tháng xung đột, Nga đã không thể giành quyền kiểm soát bất kỳ thành phố lớn nào của Ukraina và thiệt hại nặng nề về người và thiết bị. Người Nga có thể sắp đánh chiếm được cảng chiến lược Mariupol – nhưng chỉ bằng cách phá hủy nó trong quá trình này.
Sự tàn bạo ngày càng tăng trong chiến thuật của Nga, được cho thấy đầy đủ ở Mariupol, là một chỉ báo cho tương lai. Khi họ trở nên tuyệt vọng hơn, người Nga có thể trở nên hung ác hơn. Có những dấu hiệu đáng ngại cho thấy Điện Kremlin đang xem xét việc sử dụng vũ khí hóa học đã được sử dụng ở Syria.
Nhưng Kyiv có dân số gần gấp sáu lần Mariupol. Bao vây thủ đô của Ukraina, bắn phá thủ đô này và sau đó giành quyền kiểm soát Kyiv thành công dường như nằm ngoài khả năng của quân đội Nga. Ngay cả việc chiếm được Odessa, thành phố mà có thể cho phép Nga kiểm soát hiệu quả đường bờ biển của Ukraina, có thể mất hàng tháng trời và kéo theo việc phá hủy thành phố cảng đóng vai trò là trụ sở của lực lượng hải quân Ukraina.
Ngoài việc gây ra thương vong khủng khiếp, một cuộc chiến kéo dài sẽ làm tăng dần nguy cơ leo thang. Áp lực đối với các nhà lãnh đạo phương Tây trong việc can thiệp sẽ gia tăng khi các hành động tàn ác trở nên tồi tệ hơn. Chính phủ Mỹ và châu Âu có thể sẽ tiếp tục chống lại áp lực đó. Tuy nhiên, việc tăng cường hỗ trợ quân sự cho Ukraina có thể làm mờ ranh giới giữa can thiệp và không can thiệp – làm tăng nguy cơ xảy ra đụng độ trực tiếp giữa Nga và phương Tây.
Những tổn thất đáng sợ đối với cả hai bên, hiện tại và trong tương lai, sẽ làm tăng triển vọng cho một cuộc đàm phán hòa bình. Người Nga và người Ukraina đã thảo luận với nhau gần như ngay từ ngày đầu cuộc xung đột. Người Ukraina dường như đã chấp nhận rằng họ sẽ không gia nhập NATO và thay vào đó sẽ trở thành một quốc gia trung lập. Đó là một trong những yêu cầu chính của Nga và có thể cho phép Putin tuyên bố một chiến thắng nào đó.
Có những vấn đề lớn khác vẫn chưa được giải quyết. Tình trạng của Crưm do Nga chiếm đóng cũng như của Donetsk và Luhansk, mà Nga hiện công nhận là các quốc gia độc lập, không được Ukraina đồng ý. Một giải pháp hòa bình có thể phải liên quan đến một số loại thỏa hiệp sáng tạo để chấp nhận hiện trạng hiện tại, mà không cần khẳng định trạng thái của nó.
Ngay cả khi những vấn đề này đã được thống nhất, những vấn đề rất khó khăn khác sẽ vẫn còn. Ukraina bây giờ muốn một số đảm bảo an ninh ở tầm quốc tế. Điều này có thể hiểu được
Nhưng nếu sự đảm bảo này trông giống như tư cách thành viên của NATO nhưng dưới một cái tên khác, nó có thể không được Nga hoặc ngay chính các chính phủ các nước NATO chấp nhận. Nga có thể yêu cầu dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của phương Tây như một điều kiện để rút quân. Nhưng Mỹ và EU sẽ không chịu chấm dứt tình trạng bị cấm vận của Nga, chừng nào Putin vẫn còn nắm quyền.
Giả định hiện tại ở Washington là người Nga có thể không đàm phán một cách thiện chí. Ngay cả việc tuyên bố ngừng bắn cũng cần được xử lý một cách thận trọng – vì Nga có thể chỉ sử dụng nó như một cơ hội để tập hợp lại các lực lượng quân sự.
Nhưng nếu Putin vẫn muốn dấn thân vào chiến tranh, ông có thể đang mắc một sai lầm thảm khốc khác. Áp lực lên nền kinh tế và quân sự Nga sẽ tiếp tục gia tăng trong những tháng tới. Một số nhà phân tích quân sự tin rằng quân đội Nga có thể sớm thiếu đạn dược và quân số. Hiện tại ở Nga có sự thiếu hụt trong các cửa hàng và giá cả đang tăng lên.
Các cuộc biểu tình phản đối công khai vẫn tiếp diễn ở Nga, bất chấp rủi ro đối với những người biểu tình. Bản thân Putin đã đưa ra những lời tố cáo giận dữ đối với những kẻ phản bội và những người thực hiện chuyên mục báo chí. Một số nhân vật cấp cao trong cơ quan tình báo được cho là đã bị quản thúc tại gia.
Mặt khác, chuyển đổi tất cả sự bối rối và hoảng sợ này thành một cuộc đảo chính nội các hiệu quả chống lại Putin là một chuyện rất khó khăn. Nhà lãnh đạo Nga rất cẩn thận về vấn đề an ninh của mình – cẩn thận đến mức dường như Putin không muốn cho phép các phụ tá thân cận đến gần ông.
Những tiếng nói bất đồng chính kiến đã bị Điện Kremlin thanh trừng từ lâu. Sẽ có sự bất đồng và căng thẳng trong toàn bộ hệ thống ở Nga – nhưng việc phối hợp những căng thẳng đó thành một âm mưu hiệu quả để loại bỏ Putin có thể sẽ không thực hiện được.
Vì vậy, chúng ta có ba lựa chọn: một cuộc chiến kéo dài; một giải quyết hòa bình; hoặc một cuộc đảo chính ở Nga. Hãy mong đợi vào điều đầu tiên, hãy đàm phán để có được điều thứ hai và hãy hy vọng vào điều thứ ba.