
LTS: Như đã viết, chúng tôi tiếp tục phân tích phiên rà soát nhà nước Việt Nam đã diễn ra tháng 7/2025 vừa qua về việc thực thi Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (International Covenant on Civil and Political Rights, viết tắt ICCPR).
Sau đây, chúng tôi đăng lại một bài viết về vấn đề xét xử ở Việt Nam.
Tham gia nhưng không thực thi
“the provisions of the Covenant have not been applied by national courts” – phân đoạn bốn trong Kết luận về tình hình thực thi Công Ước Quốc Tế Về Các Quyền Dân Sự Và Chính Trị (International Covenant on Civil and Political Rights – ICCPR) tại Việt Nam dựa trên kết quả cuộc rà soát lần thứ tư vừa diễn ra trong hai ngày 7 và 8 tháng 7 năm 2025 tại Geneva, Thuỵ Sĩ.
Nội dung của đoạn tiếng Anh này có thể hiểu được là: các quy định trong Công ước đã không được hệ thống toà án quốc gia áp dụng.
Đây chính là một trong ba quan ngại sâu sắc nhất của Uỷ Ban Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc trong tổng số khoảng 60 mối quan ngại được nêu trong bản kết luận nói trên.
Thật vậy, nhà nước Việt Nam thường tuyên truyền tới người dân rằng họ là một trong những quốc gia sớm tham gia ICCPR. Cho đến nay, họ đã có 43 năm tham gia công ước này.
Tuy nhiên tham gia nhưng có thực thi hay không lại là chuyện khác. Tham gia, ký và hoặc phê chuẩn công ước xét cho cùng chỉ là mặt hình thức. Giá trị của việc tham gia chỉ có ý nghĩa khi từng quy phạm pháp luật quốc tế phải được thực thi nghiêm chỉnh trong đời sống chính trị, văn hoá và kinh tế của mỗi quốc gia trên cả ba khía cạnh gồm lập pháp, hành pháp và tư pháp. Trong đó, khía cạnh tư pháp mang một vị trí quan trọng bởi nó là rào chắn cuối cùng để xem xét rằng những sự vi phạm có được xét xử một cách độc lập và nghiêm túc hay không. Chính vì vậy, Điều 2 trong ICCPR đã được thiết kế để đưa ra các nguyên tắc buộc các quốc gia tham gia công ước cần hiểu và tuân thủ việc điều chỉnh luật quốc gia theo l
uật quốc tế và song song đó là phải có một cơ chế toà án được thiết lập để xử lý những vi phạm công ước.
Đùa cợt với chuyên gia Liên Hiệp Quốc?
Hàng loạt các câu hỏi xoáy của các chuyên gia nhân quyền Liên Hiệp Quốc về vấn đề toà án Việt Nam có áp dụng các quy định của ICCPR trong hoạt động xét xử hay không khi đã tham gia công ước 43 năm rồi. Điều thật đáng tiếc khi ông Chu Trung Dũng, đại diện của Toà Án Tối Cao thuộc nhà nước Việt Nam đã trả lời rất dài dòng và vòng vo. Không những vậy, ông Chu Trung Dũng còn viện dẫn hai bản án số 92/2021 của một toà án thuộc tỉnh Tây Ninh và bản án số 536/2023 của toà án thành phố Hồ Chí Minh đã áp dụng các công ước quốc tế để xét xử. Tuy nhiên, thật khôi hài khi cả hai bản án này đều không liên quan gì đến nhân quyền và lại càng không liên quan gì đến ICCPR. Bản án số 92 được tuyên để bảo vệ động vật quý hiếm còn bản án số 536 được tuyên để giải quyết một tranh chấp dân sự về hợp đồng vận tải. Phải chăng, vị đại diện cho Toà Án Tối Cao Việt Nam đã không hiểu câu hỏi hay ông ấy mặc dù hiểu nhưng đã liều lĩnh trả lời một cách đùa cợt coi thường các chuyên gia nhân quyền Liên Hiệp Quốc trong buổi rà soát công ước?
Chúng ta phải làm gì
Phân đoạn số 60, 61 và 62 trong Kết luận về tình hình thực thi ICCPR tại Việt Nam của Uỷ Ban Công Ước đã chỉ rõ những nghĩa vụ đối với nhà nước Việt Nam rằng họ cần phải PHỔ BIẾN công ước, các báo cáo và bản kết luận này bằng ngôn ngữ tiếng Việt cho mọi người biết. Uỷ Ban Công Ước cũng yêu cầu họ phải tham vấn với các tổ chức xã hội dân sự để chấp nhận các báo cáo và khuyến nghị từ các tổ chức này. Do đó, đây chính là cơ hội để mọi người dân chủ động dùng quyền của mình yêu cầu nhà nước Việt Nam phải tuyên truyền phổ biến cho mọi người cùng biết về bản kết luận về tình trạng vi phạm ICCPR của họ được phát hành bởi Uỷ Ban Công Ước. Người dân được quyền yêu cầu nhà nước Việt Nam phải giải trình làm rõ sự khoe khoang đánh bóng thành tích của họ trong khi họ chưa hề thực tâm thực thi công ước. Ngoài ra, người dân cũng nên sử dụng quyền của mình để báo cáo bổ sung tình trạng vi phạm nhân quyền với các tổ chức xã hội dân sự và trực tiếp với Liên Hiệp Quốc để thúc đẩy nhà nước Việt Nam phải thay đổi thái độ ứng xử của họ với người dân và các bên liên quan.
Nguồn: BPSOS – Đề Án Dân Quyền Việt Nam.
Machsongmedia.org (08.08.2025)