Huế gây thương nhớ không chỉ bởi nét cổ kính và trầm mặc mà còn khắc sâu hình ảnh những cô gái diện tà áo dài tung bay trong gió, chiếc nón lá bài thơ nghiêng nghiêng giữa chiều hoàng hôn mờ ảo…

Huế và con gái Huế từ lâu đã là nguồn cảm hứng vô tận cho rất nhiều nghệ sĩ. Mỗi lần nhắc đến xứ sở mộng mơ, người ta sẽ nghĩ ngay đến nét đẹp dịu dàng pha lẫn chút trầm tư, giọng nói nhỏ nhẹ và nét duyên thầm không nơi nào có được của con gái mảnh đất cố đô.

https://www.youtube.com/watch?v=uI42EKbJZxs

https://www.youtube.com/watch?v=al73IS5UO1M

Có lẽ trên khắp đất nước này, không một địa phương nào, vẻ đẹp của người con gái lại được in đậm trong thơ ca như xứ Huế. Để rồi từ nguồn cảm hứng ấy, hàng nghìn bài thơ, ca khúc, tác phẩm hội họa… đã ra đời. Trải qua những thăng trầm thời gian, cuộc sống dẫu có nhiều biến động, thế nhưng có lẽ nét đẹp của người con gái xứ Huế mãi mãi vẫn in đậm trong tâm trí nhiều người về sự dịu dàng, thanh thoát, tinh khôi… Một nét đẹp dù không rực rỡ nhưng đủ sức khiến người ta vấn vương ngay lần đầu bắt gặp.

Trước hết, đó là một màu áo, Đoàn Phú Tứ giải thích sắc Huế của bài Màu thời gian là do câu “Màu thời gian tím ngắt”. Nhưng điều đáng lưu ý là thơ lại thường giữ lại màu trắng ở tà áo cô gái Huế chứ không phải cái màu đã được gọi là “tím Huế” ấy. Huy Cận xếp bài thơ Áo trắng vào tập thơ về Huế, còn Nguyễn Bá Trạc ở tận California nhớ về Huế cho tới bây giờ vẫn gợi lại “…bọn học trò áo trắng mùa thu”, cũng như Nguyễn Duy vào những thập kỷ này vẫn khắc khoải:

Một màu áo, và cùng một vẻ đẹp. Có lẽ không ai tả màu áo trắng và vẻ đẹp của cô gái Huế độc đáo bằng Hàn Mặc Tử, có thể bởi vậy, mà hình ảnh của thơ ông (thôn Vĩ) đã làm tiêu đề cho cả một tập thơ về Huế. Một gương mặt nhìn không rõ, cả tà áo cũng vậy, thế mà tất cả bóng hình của cô gái Huế đã hiển hiện:

 

https://www.youtube.com/watch?v=zk-6GEV7mk0

https://www.youtube.com/watch?v=fc1Fc4rZpoA

Tà áo trắng ấy huyền ảo tới mức không còn sắc màu khi Hàn Mặc Tử mộng thấy nàng Thương Thương, người tình chưa từng gặp “Bàn tay mềm mại nên thơ quá – Tà áo lung linh dày tợ sương”…

Một tà áo, một gương mặt, một bóng dáng, nhòa phai, duyên nhiều hơn là đẹp. Cái vẻ “nhìn không ra”, “mờ nhân ảnh” ấy được lặp lại ở tất cả những bức tranh về cô gái Huế.  “Cô gái thẩn thờ vê áo mỏng – Nghiêng nghiêng vành nón dáng chờ ai” đã ghi lại một nét duyên của cô gái Huế chiếc nón khiến ta nhìn không rõ mặt. Có ai cười như cô gái Huế? Nữ sĩ Quỳnh Giao còn lại được với ngày nay có lẽ chỉ do một câu thơ:

(Đoàn Phú Tứ)

Hoặc:

(Đông Hồ)

Và:

(Nguyễn Bính)

(Hàn Mặc Tử)

Bởi người con gái ấy là một số phận. Trong thơ Lưu Trọng Lư, người tình xưa là một cô gái Huế “nằm trong nhung lụa”, theo như giai thoại, người ta còn nói rằng tên nàng trùng với tên bông hoa của mù thu (Giống như Hoàng Cúc của Hàn Mặc Tử). Song “tiếng thu” cũng là một khúc nhạc buồn, và “gái trong song cửa” cũng vẫn chỉ là “Người em sầu mộng của muôn đời”. Con thuyền – một hình tượng gần như ước lệ gắn với cô gái Huế – lại cũng là một biểu tượng của số phận, từ thời ca dao:

Bởi thế nên dù là tần phi, tôn nữ hay người lao động thì số phận của họ cũng được biểu tượng qua những mã chung với “người kỷ nữ” con thuyền, dòng sông, khúc hát và cả vầng trăng nữa. Xuân Diệu dệt bởi tất cả những gì đã bắt đầu từ ca dao đến Thơ Mới với Lời Kỹ Nữ đã làm bất tử hình ảnh nàng, nâng thành biểu tượng

https://www.youtube.com/watch?v=gbhnQo6NMX0

https://www.youtube.com/watch?v=_5AfVMcgd0M

Người con gái Sông Hương đó là một khúc ca đứt đoạn “Vì nghe nương tử trong câu hát – Đã chết đêm rằm theo nước xanh”…Đến đây chúng ta hiểu được vì Sao cô gái Huế lại là thơ: bởi nàng là nhạc. Song thể hiện nàng bằng âm thanh, có lẽ phải nhờ Nhạc sĩ Văn Cao với hai câu thơ toàn vầng bằng êm dịu kết hợp với giọng nói Huế, mà nhịp phách là canh trời điểm bằng sao rơi.

Số phận của người suốt đời là “con gái” quả không có gì vui song không phải chỉ có người kỹ nữ phải mang cái bệnh cô đơn ấy. Những “gái hộ lăng” một hình tượng Huế – may mắn thay giờ không còn nữa – nhờ nhà thơ Xuân Tâm mà vận mệnh của họ được ghi lại. Những người…“trải qua hai thế kỷ – sóng thời gian gội tóc bạc phau phau” vẫn cứ là trinh nữ.

(Nguyễn Thị Thiếu Anh)

Cho đến trong ký ức, nơi quê mẹ gắn với tuổi nhỏ, hình ảnh cô gái Huế mới lớn qua thơ Nguyễn Bá Trạc vào những thập kỷ này vẫn cứ phảng phất buồn

Chính cái buồn, cái phẳng lặng, cái sâu lắng đã tạo nên nét riêng cho con người và cảnh vật Huế. Thơ bắt nhịp vào những cái đó của Huế đã tạo ra được nhiều tác phẩm hay khi viết gái Huế, về vùng đất này. Người ta nói về Huế bằng giọng trầm, giọng trung, từ tốn, thong thả mà lắng đọng, diết da kiểu như Nguyễn Trọng Tạo viết trong “Con sông huyền thoại”:

Huế là miền thơ. Bởi thế, những gì tôi viết trên đây mới chỉ là chấm phá. Còn nhiều, nhiều bài thơ rất hay cho gái Huế, về Huế vẫn chưa được nêu ra. Biết làm sao đây, ơi Huế?

Phương Anh chuyển.

 Giọng Huế

Em Gái Huế