Vấn đề này được nêu ra tại hội thảo “Phát triển năng lực trí tuệ nhân tạo cho người học” do Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tạp chí Một Thế Giới cùng các đơn vị tổ chức ngày 28/10.

GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Bộ GD-ĐT cho hay, trí tuệ nhân tạo (AI) hiện diện ở khắp mọi nơi và ngày càng phát triển. Vì vậy, học sinh cần được trang bị những hiểu biết về AI càng sớm càng tốt. 

Thực tế trong thời gian qua, các nhà trường cũng đã triển khai sử dụng AI rất sôi động. Theo báo cáo của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, khảo sát năm 2023 với hơn 11.000 học sinh THCS cho thấy, 87% học sinh THCS đã biết đến trí tuệ nhân tạo, trong đó 86% đánh giá AI mang lại lợi ích cho việc học. Ví dụ, học sinh dùng ChatGPT có thể trả lời được các câu hỏi khó.

Đối với giáo viên, khảo sát năm 2024 với gần 35.000 giáo viên phổ thông tham gia cho thấy, 76% giáo viên đã từng sử dụng AI trong dạy học, hơn 60% trong số đó là tự học, tự tìm hiểu để ứng dụng. 

Dù diễn ra sôi động nhưng ông Vinh đánh giá, công nghệ vẫn chưa giải quyết được các vấn đề lõi của giáo dục.

 

Ông đưa ra thực tế hiện nay, nhờ sự hỗ trợ của AI, giáo viên có thể soạn bài rất nhanh, chỉ vài phút sẽ xong một bài giảng hay hoặc có một slide đẹp. Học sinh khi nhận bài tập cũng chỉ cần dùng AI, vài phút có thể giải quyết hết. 

“Như vậy, giáo viên dùng AI để dạy, học sinh dùng AI để học, cuối cùng chẳng ai dạy cũng chẳng ai học, chỉ có máy học và ngày càng thông minh hơn mà thôi”, GS.TS Lê Anh Vinh nói.

Ông lấy một ví dụ khác, giáo viên giờ đây có thể dùng AI để chấm bài rất đơn giản. Với cả nghìn bài luận, thầy cô có thể chấm rất nhanh, phân tích dữ liệu và đưa ra khuyến nghị với người học.

“Nhưng liệu học sinh có cần điều đó không? Không ai viết một bài luận lại muốn bài của mình được đọc và phản biện bởi AI cả. Như vậy, công nghệ có thể làm được nhiều thứ nhưng lại không giải quyết được vấn đề lõi của giáo dục”.

Nói cách khác, theo ông Vinh, “công nghệ ở tất cả mọi nơi trừ giáo dục”. 

Làm thế nào để triển khai AI vào trong trường học?

Để làm được điều này, theo GS.TS Lê Anh Vinh, cần dựa trên 3 trụ cột chính. Trước hết, cần có khung chính sách nhất quán để đưa AI vào nhà trường. Ông lấy dẫn chứng thực tế hiện nay, ở nhiều quốc gia trên thế giới cũng đã đưa ra những chính sách nhất quán và lộ trình dài hạn. 

“Khi chúng tôi nói chuyện với các chuyên gia Trung Quốc, họ rất tự hào cho biết từ năm 2004, đất nước này đã đưa các nội dung giảng dạy về trí tuệ nhân tạo vào môn Khoa học máy tính ở bậc THPT. Nhờ vậy, thế hệ học sinh từng học những nội dung này – hiện khoảng 30 tuổi – đã trở thành nguồn nhân lực chất lượng về trí tuệ nhân tạo”, ông nói.

Ngoài ra, cần phải có chương trình giảng dạy, tài liệu toàn diện và linh hoạt, bên cạnh các nguồn lực về con người và tài chính.

GS.TS Lê Anh Vinh cho hay để triển khai AI vào chương trình THPT, hiện nay có 3 quan điểm, bao gồm: tích hợp AI vào các môn học; xem AI như một phần của môn Tin học; xem AI như một môn học độc lập. 

“Quan điểm của chúng tôi là vừa phải đưa tích hợp vào ứng dụng trong các môn học, vừa phải có phần dạy độc lập để cung cấp những nội dung đặc thù về AI cho học sinh. Cách tiếp cận phải theo từng bước rõ ràng, có đánh giá nghiên cứu”.

Chẳng hạn, ở bậc Tiểu học là cấp độ làm quen, vui chơi cùng công nghệ với mục tiêu giúp học sinh hiểu AI là gì, những ảnh hưởng đơn giản của AI. Ở bậc THCS là cấp độ nền tảng, giúp học sinh rèn tư duy, kỹ năng với mục tiêu phát triển năng lực nền tảng, ứng dụng và bước đầu phân tích những tác động tới xã hội của AI.

Ở bậc THPT là cấp độ kiến tạo, nhằm giúp học sinh tự tin sử dụng AI, hiểu một số nguyên lý cơ bản và thiết kế, điều chỉnh công cụ AI đơn giản…

Ông Vinh cho biết thêm hiện Vụ Giáo dục Phổ thông cũng đang xây dựng phương án triển khai thí điểm ngay trong năm học 2025-2026 và dựa trên kết quả thí điểm để xem xét triển khai trên quy mô toàn quốc.

Mới đây, tại toạ đàm khoa học “Quản trị đại học Việt Nam trước tác động của công nghệ số và trí tuệ nhân tạo”, các chuyên gia, nhà giáo dục đã đưa ra quan điểm về tiềm năng và những thách thức khi AI đang có sự phát triển nhanh chóng trong giáo dục.

Ông Nguyễn Sơn Hải, Phó Cục trưởng Cục Khoa học, Công nghệ và Thông tin (Bộ GD-ĐT) nhìn nhận về mặt tích cực, AI có thể giống như một trợ giảng đối với nhà giáo hay một trợ lý giỏi với cán bộ quản lý. Còn với người học, AI có thể như một gia sư ở tất cả các môn học, lĩnh vực. 

“Với ngành giáo dục, có rất nhiều khó khăn, điểm nghẽn có thể tận dụng AI để khắc phục”, ông Hải nói.

Nhưng thực tế, theo ông Hải, điều này cũng đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ, đặc biệt là đối với người học nếu tiếp cận và sử dụng AI không đúng cách.

Ông Hải lấy ví dụ hiện nay, ở các trường đại học có những bài luận, đồ án tốt nghiệp hay các bài viết bằng tiếng Anh rất chất lượng. Theo ông, nếu đó thực sự là năng lực của người học, đây là điều đáng mừng. Nhưng nếu đó là sản phẩm của AI, điều này lại là một thách thức trong quản trị đại học hiện nay.

 

GS.TS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục Việt Nam cũng có cách nhìn nhận tương tự. Ông cho biết, trước đây khi cầm một cuốn luận văn của học viên, ông có thể tự tin “mở trang nào cũng có lỗi”. Thế nhưng hiện tại, khi mở các trang luận văn ra, ông bất ngờ khi thấy lối viết rất trơn tru, không còn lỗi chính tả hay các lỗi dễ thấy khác. 

Bên cạnh đó, ông còn chỉ ra một điều “đáng lo” khác đối với giáo dục. Hiện nay, nhiều giáo viên cũng dùng công nghệ để tạo bài giảng và giao bài tập. Người học cũng dùng công nghệ để viết bài và trả bài.

“Cuối cùng, thực tế lại không ai học cả. Tất cả chỉ có… công nghệ học mà thôi”, ông nói.

Không chỉ ở bậc đại học, ngay cả bậc phổ thông cũng tương tự. Giáo viên được đào tạo làm thế nào để soạn bài giảng trong vài phút. Còn với học sinh, mỗi khi cô giao bài cũng đều giải được hết vì chỉ cần chụp ảnh và tải lên, AI có thể trả lời ngay lập tức trong vòng vài giây. 

“Đó là những câu chuyện hiển nhiên và không thể chống lại được. Điều chúng ta cần làm là phải thay đổi cách dạy, cách học và cách tương tác thế nào. Đây là một vấn đề không dễ giải quyết”, GS.TS Lê Anh Vinh nói.

Trước sự phát triển nhanh chóng của AI, Trường Đại học CMC cũng gặp phải nhiều thách thức. Theo PGS.TS Nguyễn Thanh Tùng, Hiệu trưởng nhà trường, một trong những thách thức đó là giờ đây khi chấm bài, chính các thầy cô cũng rất đau đầu vì không biết sinh viên tự làm hay do AI làm.

Không thể ngăn người học dùng AI

Dù có nhiều e ngại trước sự phát triển của AI nhưng các chuyên gia đều đồng tình, đây là xu hướng tất yếu của thế giới. Ngăn người học sử dụng AI sẽ khiến các em thiệt thòi trong việc thích ứng thời đại, thiếu các kỹ năng cần thiết như tra cứu thông tin khi đi làm. Do đó, việc cần làm là phải hướng dẫn người học sử dụng AI hiệu quả và đúng cách.

Theo PGS.TS Nguyễn Thanh Tùng, ngôi trường của ông thời gian qua đã tập trung nâng cao hiệu quả giảng dạy và quản trị khi sử dụng AI. Nhà trường nhắm vào 3 trụ cột chính, gồm quản trị hành chính sử dụng AI, giảng dạy và học tập sử dụng AI, trải nghiệm sinh viên dùng AI. 

Gần đây, nhà trường đã đưa vào sử dụng loạt ứng dụng công nghệ, đem lại một số lợi ích trong công tác đào tạo. Ví dụ trước đây khi coi thi, nhà trường cần 2 giám thị thì trong 2 năm qua, trường rút xuống chỉ còn 1 giám thị nhờ camera AI. Trong thời gian tới, nhà trường sẽ đặt mục tiêu không cần giám thị coi thi.

Hay với những câu hỏi liên quan đến công tác đào tạo, nhà trường đã tạo ra hệ thống tự động phản hồi giúp cho công tác quản trị, hành chính giảm đáng kể. Ngay sau khi đặt câu hỏi xong, hệ thống sẽ dẫn người học đến những cái văn bản giấy có đóng dấu đỏ liên quan để các em có cơ sở pháp lý giải đáp thắc mắc.

 

Về phía Bộ GD-ĐT, ông Nguyễn Sơn Hải cho hay, thời gian qua Bộ đã chỉ đạo và xây dựng chiến lược ứng dụng AI trong giáo dục đến năm 2030, định hướng năm 2035.

Chiến lược này xác định quan điểm AI phải là động lực đột phá trong giai đoạn phát triển mới, của ngành giáo dục, góp phần định hình nội dung, phương pháp, công cụ, thậm chí là vai trò của người học, người thầy.

Trên hành trình này, nhà giáo và cán bộ quản lý phải là lực lượng tiên phong ứng dụng AI, định hướng, hướng dẫn người học dùng AI có trách nhiệm. Ngoài ra, nhà giáo phải là lực lượng thường xuyên, liên tục cập nhật để đổi mới phương giá pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá nhằm thích ứng với việc dùng AI của người học.

“Cần phải có biện pháp để kiểm soát việc người học dùng AI, đặc biệt là trong các sản phẩm khoa học. Đây là một yêu cầu nặng nề đối với đội ngũ nhà giáo trong bối cảnh mới”, ông Hải nói.