„Mỗi dân tộc đều có ngôn ngữ của mình, ngôn ngữ đó phong phú / dồi dào tới đâu là nằm ở năng lực chuyển ngữ!“
Nguyễn Chương
(Xin mượn chuyện trong nhà tôi để nói lai rai nhiều thứ khác)
Con gái tôi hiện nay đã đi làm cho một công ty nước ngoài. Trước đây cháu theo học trường RMIT (The Royal Melbourne Institute of Technology), điểm IELTS 8.0, ghi vậy để biết cháu không xa lạ gì với việc nói năng bằng tiếng Anh.
Một lần, cách đây mấy năm, khi tôi hỏi: “Con học ngành design thấy sao…”. Chưa hỏi dứt câu thì nó nói ngay: “Ba, nói tiếng Việt đi ba! Sao ba không nói “thiết kế” mà phải chêm tiếng Anh “design” vô làm gì?”. May là bị con gái mình sửa lưng, chớ không phải người ngoài, nên tôi cũng đỡ “quê”.
Nhưng kể từ đó trở đi, tôi ráng rèn giũa ý thức về tiếng Việt: người Việt thì phải hiểu, phải biết tiếng Việt!
***
Con gái tôi kể chuyện có một người ở xứ sở con chuột túi (kangaroo) đang theo học tiếng Việt, đã hỏi nó như sau: “England được người Việt gọi là nước Anh, Germany được gọi là nước Đức, France gọi là nước Pháp, Russia được gọi là nước Nga, vậy sao Australia không được các bạn chuyển ngữ qua tiếng Việt mà vẫn gọi “Australia”? Có phải… quốc gia chúng tôi không được các bạn quan tâm tới mức để cần phải chuyển ngữ qua tiếng Việt?”.
Tôi trả lời cho con gái: “Australia kêu bằng tiếng Việt là Úc Đại Lợi, nói gọn là nước Úc”. Tiếng Việt mình chuyển ngữ được hết, Italy là Ý, Brazil kêu bằng Ba Tây, Argentina kêu bằng Á Căn Đình, Philippines kêu bằng Phi Luật Tân, Hong Kong là Hương Cảng, Singapore chuyển ngữ qua tiếng Việt là Tân Gia Ba… Nhưng những cách gọi đó bằng tiếng Việt, hiện nay, đã bị bức tử ráo trọi (mà gọi bằng tiếng Anh)!”
Sao kỳ cục vậy? Con gái tôi hỏi.
Tại có lập luận cho rằng nên dùng tiếng Anh bởi vì tiếng Anh là ngôn ngữ quốc tế phổ biến nhứt.
Trời đất, tiếng Việt gọi “trái cam” thì… đâu phải vì tiếng Anh gọi “orange” mà mình không gọi “trái cam” nữa! Gặp người Anh hoặc nói bằng tiếng Anh thì “orange”, người Việt nói với nhau thì “trái cam”, hoặc người ngoại quốc nào đã học tiếng Việt thì họ nhìn vô mặt chữ “trái cam” là họ hiểu ngay, có khó gì.
Chưa hết, có lập luận cho rằng phải giữ đúng tên gọi của nước người ta, chớ không nên chuyển ngữ qua tiếng Việt. Cái lập luận này thiệt là, xin lỗi, có phần bặm trợn rồi đa!
Coi đi, người Đức họ gọi tên nước họ là “Deutschland”, nhưng người Anh họ đâu bê nguyên xi danh xưng này mà họ chuyển ngữ qua tiếng Anh là “Germany”, người Pháp cũng đâu mắc giống gì phải “tôn trọng nguyên ngữ” mà họ chuyển thành tiếng Pháp kêu bằng “Allemagne” cái rụp!
Mà, cũng lưu ý chỗ này, người Pháp họ cũng không việc gì phải dựa trên tiếng Anh (theo một lập luận ở Việt Nam cho rằng phải ghi bằng tiếng Anh vì là ngôn ngữ quốc tế phổ biến nhứt): người Pháp không gọi theo tiếng Anh là “Germany” gì ráo, mà họ gọi bằng tiếng Pháp là “Allemagne”.
Cần nhớ rằng: Mỗi dân tộc đều có ngôn ngữ của mình, ngôn ngữ đó phong phú / dồi dào tới đâu là nằm ở năng lực chuyển ngữ!
Tiếng Việt, nói một cách khiêm tốn, là chưa giàu có nứt vách; nhưng cũng không nghèo tới mức phải ngửa tay đi “ăn xin” đủ thứ.
Đó, chuyển ngữ tiếng Việt ngon lành: “Spain” kêu bằng “Tây Ban Nha”, “Portugal” gọi là “Bồ Đào Nha”, “Turkey” chuyển qua tiếng Việt là “Thổ Nhĩ Kỳ”, “Sweden” là Thụy Điển, “Norway” là Na Uy, “Belgium” là “Bỉ”, “India” chuyển ngữ tiếng Việt là “Ấn Độ”, rồi “Đức”, “Anh”, “Pháp”, “Nga”…
May là hàng loạt cách gọi bằng tiếng Việt (dẫn trên, còn nữa, chưa nêu ra hết) còn được sống sót.
Trong khi, cũng cùng một nguyên lý chuyển ngữ qua tiếng Việt, cách gọi “Úc”, “Ý”, “Ba Tây”, “Á Căn Đình”, “Phi Luật Tân”, “Tân Gia Ba”… bị bức tử, cầm bằng gặp xui tận mạng (bị “trảm” bởi mấy lập luận trời ơi đất hỡi nêu trên).
A/ Nguyên lý nào dùng chuyển ngữ các danh xưng quốc gia bằng tiếng Việt?
Đó là “nguyên lý cầu nối“. Các thế hệ trí thức tiền bối Việt Nam mượn cầu nối Kanji (Hán tự) của người Nhựt Bổn, hoặc cầu nối Hán tự của người Trung Hoa mà họ dùng để gọi tên các quốc gia. Ngay cả người Nhựt, người Hàn, cũng có nhiều trường hợp họ mượn qua cầu nối Hán tự để chuyển ngữ qua tiếng Nhựt, tiếng Hàn.
Và, hãy cùng nhau nhớ rằng: Tuy dùng chung tự dạng (Kanji: Hán tự) nhưng chúng ta đâu đọc theo tiếng Nhựt, cũng đâu đọc theo tiếng Tàu, mà đọc bằng tiếng Việt.
B/ Thêm nữa, hãy cùng nhau nhớ rằng: Ngôn ngữ của bất luận dân tộc nào cũng luôn có sự vay mượn (nói chữ thì kêu bằng “tiếp biến”, “giao thoa ngôn ngữ”). Không ngôn ngữ nào tự biến thành ốc đảo, sống mình ên, vì như vậy ngôn ngữ sẽ trở nên èo uột, đi tới hoại diệt.
Đó, tỉ như nhiều nước vay mượn “res publica” trong tiếng Latinh, cùng mang một nghĩa (“cộng hòa”) nhưng khi ghi “Republic” là ta biết đang nói tiếng Anh, ghi “la république” là biết đang nói tiếng Pháp, ghi “die Republik” là biết nói bằng tiếng Đức.
Khi đọc “die Republik”, không ai ngớ ngẩn bảo là … nói tiếng Latinh (vì vay mượn từ Latin), mà đều biết là đang nói tiếng Đức.
Cũng vậy, khi chúng ta gọi “cộng hòa” – hai chữ này là âm Hán-Việt của 共和, có ai ngu ngốc đến mức cho rằng chúng ta nói tiếng Tàu (vì vay mượn từ chữ Tàu 共和) ? (tiếng Việt đọc “Cộng hòa”, tiếng Tàu đọc thành /Gòng hé/ ).
Khi đọc “nước Đức”, ai lại ngớ ngẩn đến mức bảo rằng chúng ta nói tiếng Tàu (vì vay mượn từ chữ Tàu: 德)? (tiếng Việt đọc “Đức”, tiếng Tàu đọc 德 là /Dé/ ). Nhắc lại, người Anh đâu giữ nguyên ngữ “Deutschland” mà có quyền, được quyền chuyển ngữ (Anh hóa) là “Germany”.
THAY LỜI KẾT
* Con gái tôi kể, sau khi người khách ở xứ chuột túi biết được “Australia” chuyển ngữ qua tiếng Việt là “Úc”, ông khách rất vui. Ồ, đâu phải chỉ có England mới được gọi bằng tiếng Việt là “nước Anh”, Germany được gọi bằng tiếng Việt là “nước Đức”, mà Australia cũng được tiếng Việt chuyển thành là “nước Úc”!
Sau này mỗi khi con gái tôi muốn biết tên quốc gia nào đó kêu bằng tiếng Việt là gì, nó hỏi tôi. Nó lấy làm hãnh diện khi giao tiếp với người nước ngoài, trong cuộc trò chuyện “làm quà”, nó cho họ biết tên quốc gia của họ gọi bằng tiếng Việt ra sao (tên bằng tiếng Anh, dĩ nhiên, biết rồi).
Họ hết thảy đều lấy làm thú vị, và bái phục tiếng Việt dư sức chuyển ngữ danh xưng các nước./.
————————————————————–
Nguyên ngữ “Polska“, nhưng người Anh đâu giữ nguyên ngữ mà chuyển qua tiếng Anh (Anh hóa) là Poland; người Pháp thì Pháp hóa thành Pologne; người Việt thì chuyển ngữ Việt hóa là “Ba Lan“.
“Australia”, mượn gốc từ tiếng Latin, nghĩa là “MIỀN NAM“. Tên nước này là “Commonwealth of Australia“, nếu dịch sát nghĩa là “Thịnh vượng chung MIỀN NAM“. Chuyển ngữ (Việt hóa) là “Úc“, “Thịnh vượng chung Úc Đại Lợi”, “Thịnh vượng chung Úc”.
NGUYỄNCHƯƠNG (29.11.2023)